Het Europees parlement heeft een akkoord bereikt over een voorstel voor de herziening van het emissiehandelssysteem. Dat voorstel moet ervoor gaan zorgen dat bedrijven die CO₂ uitstoten meer moeten gaan betalen en gaan verduurzamen. Het voorstel werd na eerdere onenigheid tussen de europese fracties op 22 juni alsnog aangenomen in de plenaire vergadering in Brussel.
Wat is ETS?
In Nederland noemen wij ETS (Emission Trade System) het ‘Emissiehandelssysteem’. Dit systeem is ingevoerd in 2005 en heeft als uitgangspunt: ‘de vervuiler betaalt’. Bedrijven kunnen rechten kopen voor het uitstoten van CO₂, dit kan je zien als een soort tegoedbonnen. Voor elke ton CO₂ die zij willen uitstoten, moeten ze emissierechten hebben. Wanneer een bedrijf rechten over heeft, omdat ze bijvoorbeeld geïnvesteerd hebben in groene alternatieven, kunnen ze deze rechten doorverkopen aan andere vervuilende bedrijven. De EU brengt elk jaar minder uitstootrechten op de markt, hierdoor wordt het steeds duurder om CO₂ uit te stoten en dus uiteindelijk steeds voordeliger om te investeren in alternatieven die minder CO₂ uitstoten. Zo moeten bedrijven gestimuleerd worden om te verduurzamen.
Dit systeem is onderdeel van het ‘Fit for 55’ pakket, een pakket aan beleidsplannen die ervoor moet zorgen dat de Europese Unie in 2030 55% minder CO₂ uitstoot ten opzichte van 1990. Naast de herziening van het ETS, bestaat het ‘Fit for 55’ pakket ook uit onder andere, een voorstel voor een sociaal klimaatfonds, een importheffing op vervuilend geproduceerde producten van buiten de EU (CBAM) en een nieuw emissiehandelssysteem voor de transport- en bouwsector (ETSII). Dit pakket is dan weer onderdeel van de Green Deal die ervoor moet zorgen dat we ons houden aan de de 2°C-doelstelling van het klimaatakkoord van Parijs.
Kritiek
Er is ook kritiek op ETS. Toen ETS in 2005 werd ingevoerd zijn er eerst veel gratis emissierechten weggegeven. Zo kwam er volgens sommigen een overschot aan rechten op de markt waardoor industrieën weinig prikkels kregen om te verduurzamen. De prijs op uitstoot van CO₂ bleef heel lang onder de 10 euro per ton. Door de economische recessie in 2008 daalde de prijzen en begin 2013 lag de prijs tijdelijk onder de 3 euro per ton CO₂. In de afgelopen paar jaar is de prijs flink gestegen. In het eerste kwartaal van 2022 lag de ETS prijs op 90 euro per ton CO₂. Toch zijn er partijen die vinden dat het aantal gratis rechten op de markt sneller teruggebracht moet worden en dat ETS uitgebreid moet worden naar meer industrieën.
Huidige voorstel
In het huidige voorstel voor de herziening van het ETS moeten de gratis emissierechten uitgefaseerd worden. Dat betekent dat bedrijven voortaan geen kosteloos uitstoottegoed meer krijgen, maar voor alle uitstoot moeten gaan betalen. Daarmee gaat de prijs op CO₂ uitstoot verhoogd worden. De gratis rechten die sinds 2005 worden uitgegeven, worden dan jaarlijks afgebouwd.
Doordat bedrijven meer moeten gaan betalen voor uitstoot, loopt de EU het risico dat fabrikanten vertrekken naar landen buiten de EU waar geen koolstofheffing bestaat. Europese bedrijven moeten dan concurreren met goedkope, vervuilend geproduceerde producten van buiten de EU. Om dat risico weg te nemen wil de commissie tegelijkertijd een invoerheffing introduceren op basis van CO₂ uitstoot. In dat zogenaamde CBAM systeem (Carbon Border Adjustment Mechanism) moeten importeurs belasting betalen om de CO₂ uitstoot van de productie te compenseren. Zo kan er geen oneerlijke concurrentie plaatsvinden.
Onenigheid Europees Parlement
Op 8 juni werd in de plenaire vergadering in Straatsburg een voorstel voor de herziening van het emissiehandelssysteem weggestemd door het EU-parlement. Dat gebeurde nadat de christendemocratische partij EVP meestemde met een amendement van de conservatieven dat de uitfasering van de gratis uitstootrechten moest uitstellen. De sociaaldemocraten waren niet blij met deze aanpassing. Omdat ze de herziening zo niet ver genoeg vonden gaan stemden ze tegen het hele plan. Daarmee konden de onderhandelaars van de fracties terug naar de tekentafel. Stemmingen over het sociale klimaatfonds en de grensheffing voor vervuilend geproduceerde producten, werden ook uitgesteld.
De christendemocratische, sociaaldemocratische en liberale fracties (in die volgorde: EVP, S&D en Renew Europe) zijn na de onenigheid in de plenaire vergadering opnieuw gaan onderhandelen over de emissiehandelswetgeving. Ze kwamen tot een compromis waarbij het uitfaseren van de gratis emissierechten en het stapsgewijs invoeren van de uitstootgrensheffing zou plaatsvinden tussen 2027 en 2034 (in het oorspronkelijke plan zou dat tussen 2025 en 2035 gebeuren). Doordat ze een akkoord bereikten, konden voorstellen over de herziening van het emissiehandelssysteem, het sociale klimaatfonds en de grensheffing voor vervuilende producten, alsnog worden aangenomen in de meest recente plenaire vergadering.
Is het ‘fit for 55’ pakket haalbaar?
Gaat het lukken om voor 2030 een emissiereductie te hebben van 55% ten opzichte van 1990? De Europese commissie denkt van wel. De ETS herziening zien zij als het cruciaal voor het behalen van deze doelstelling. Rob Jetten, de Nederlandse minister van Klimaat en Energie, liet 20 juni via een kamerbrief weten dat ook hij verwacht dat we met het huidige maatregelenpakket het doel gaan halen.
Wat zeggen de partijen?
Toch zijn er partijen binnen het Europese parlement die vinden dat de stappen die nu ondernomen worden onvoldoende effect hebben. Onder andere GroenLinks – onderdeel van The Greens/EFA in het parlement – geeft aan dat de EU sneller moet handelen.
“GroenLinks pleit voor een snelle afbouw van het aantal (gratis) rechten in het ETS systeem én het instellen van een minimumprijs. Zo ontstaat er een marktprijs die de zware industrie ook echt stimuleert om snel te verduurzamen”, staat vermeld op de website van GroenLinks Europa.
Ook Europarlementariër Anja Hazekamp van de Partij voor de Dieren geeft aan weinig vertrouwen te hebben in het huidige beleid. Zij denkt dat we het ‘Fit for 55’ niet gaan halen. “Partij voor de Dieren is geen voorstander van het ETS systeem. Met ETS geef je het recht aan vervuilende bedrijven om het klimaat geweld aan te doen”, zegt Hazekamp. Volgens haar zijn we al te laat tegen de tijd dat ETS naar haar zeggen voldoende effect zal hebben om de natuur te redden. “Dit systeem is aan verandering toe. We moeten af van fossiele brandstoffen en we moeten af van de vanzelfsprekendheid waarmee het milieu wordt aangetast”.
“Wel heel erg pessimistisch”, zegt een beleidsmedewerker klimaat van de CDA-fractie in Europa. “In sectoren waar ETS al werkt is in de afgelopen 3 jaar drastische vermindering in uitstoot te zien. De commissie heeft er vertrouwen in dat we 55% emissiereductie in 2030 gaan halen en ik sluit mij daar bij aan”, aldus de beleidsmedewerker. Hij benoemt dat ETS van groot belang is voor het halen van dit doel. “ETS is de ruggengraat van het ‘fit for 55’ plan en van de Green Deal in het algemeen”.
Landen aan zet
Nu de voorstellen zijn aangenomen door het parlement, moeten alleen de lidstaten nog positie innemen. Het overleg tussen de nationale ministers staat gepland voor 28 juni. Daarna moeten het parlement, de lidstaten en de commissie het nog eens worden. Pas dan kunnen de plannen echt in werking treden.
Gepubliceerd op 26 juni 2022. Gecorrigeerd op 27 juni 2022.